باران سبز

حاکم بر کشور در آن روزها ، که فساد ، خیانت ، وطن فروشی ، و ولخرجی شاه و اطرافیان وی رونقی داشت ... و عجیب است که این قصه هرچه گفته شود ، باز نامکرر است .

در زیر عوامل درباری به این سوال پاسخ می دهند که ثروتهای باد آورده دربار پهلوی در چه راههای هزینه شد؟ خوشگذرانی ، جلب حمایت بیگانگان و خرید املاک و کاخ و یا صرف هزینه زندگی مردم ایران ؟

پهلوی-فرح

1- خوشگذرانی های شاهانه : یکی از محل های هزینه کرد ثروت در بار پهلوی ،‌ خوشگذرانی و هوسبازی های شاهانه بود . تا آنجا که به تعبیر حسین فردوست ( صمیمی ترین دوست شاه و رئیس بازرسی کل شاهنشاهی ) ، کار به دور ریختن ثروت محمد رضا می رسید :

«محمد رضا از همان زمان جوانی ثروتش را دور می ریخت ، به یک معشوقه برای یک شب ممکن بود یک میلیون تومان بدهد و اگر معشوقه با ارزش بود ، در ماه 10 میلیون تومان می دارد . » (1)

فریده دیبا ( مادر فرح پهلوی ) درباره عروسی دخترش چنین نقل کرده است :

« برای جشن عروسی دخترم فرح ، هواپیمای اختصاصی به طور مرتب بین تهران و پاریس حرکت می کرد تا لوازم مورد نیاز مجلس جشن را به تهران بیاورد. گاهی اوقات خیاط فرانسوی که فراموش کرده بود یک نوار یا روبان را به تهران بیاورد . هواپیما را به فرانسه بر می گرداند تا برای او یک قطعه روبان بیاورد ! در حالی که همین روبان در تهران هم وجود داشت . » (2)

طبیعی است چنین جشنی مقدمه ای بریک زندگی سراسر هزینه و ریخت و پاش ، آن هم از کیسه ملت باشد . مینو صمیمی ( منشی امور بین الملل فرح پهلوی ) در این باره چنین می نویسد :

« وقتی که چند سالی از ازدواج فرح با شاه نگذشته بود ، ملکه لباس هایش را از انواع ساده تر و مناسب تر انتخاب می کرد و به هر حال می کوشید آن چه به تن می کند با شرایط یک کشور عقب مانده مغایرت نداشته باشد . ولی به مرور که قدرت و ثروت شاه افزایش یافت ، ملکه هم به لباس های شیک و گرانبها رو آورد و با هدف جلوه گری در مقابل مردم ، هر روز بیش از پیش مبالغی سرسام آوری صرف خرید لباس کرد ، تا جایی که بی وقفه با سالن های مد سراسر جهان تماس داشت و آخرین مدل های لباس را به آنها سفارش می داد . »(3)

برپایی جشن های پر خرج و افسانه ای و دعوت از میهمانان بین الملل ، از جمله اسباب تحمیل هزینه های گزاف بر خزانه دولت ایران بود که از جمله می توان به جشن های ویژه سالگرد 2500 سال شاهنشاهی ایران ، جشن های تاجگذاری و جشن هنر شیراز اشاره کرد که تفصیل آنها در این مجال نمی گنجد.

پهلوی

2 – جلب حمای ت بیگانگان : با توجه به ماهیت نظام سرمایه داری و شناخت محمد رضا از این نظام ، صرف هزینه های کلان در مسیر جلب حمایت بیگانگان نسبت به خود از دیگر راههای هزینه ثروت او به شمار می رفت .

در این باره پرویز راجی ( سفیر شاه در لندن ) مطالبی را بیان کرده است :

« عده ای از روزنامه نگاران خارجی در ایران هدایایی به صورت رشوه دریافت داشته اند تا در بازگشت ، مقالات تملق آمیز در مورد شاه بنویسند ، در این میان بورچ گریو ، سردبیر مجله نیوزویک ، 2 قطعه فرش به قیمت 20 هزار دلار و دوویلیه ، روزنامه نگار فرانسوی که کتاب تملق آمیزی هم در باره شاه نوشته بود ، یک دستبند طلا به قیمت 12 هزار دلار دریافت کردند ، البته روزنامه نگارانی که از رژیم شاه رشوه می گرفتند ، منحصر به این نفرات نبودند ... » (4)

همچنین در خاطرات مینو صمیمی نیز نکاتی در همین رابطه به چشم می خورد :

« همه ساله وزارت خارجه ایران هدایای گران قیمتی از قبیل : فرش های ابریشمی ، مقادیر متنابهی خاویار و قوطی سیگارهای طلا یا نقره با آرم دربار شاهنشاهی به سفارتخانه می فرستاد تا از طریق من به روزنامه نگاران سوییسی داده شود . ولی گفتنی است که مطبوعات سوییسی علی رغم دریافت هدایای ارزشمند ، نه تنها دست از رویه خود بر نمی داشتند ، که حتی بر دامنه انتقاد از اعمال شاه و درباریان می افزودند . » (5)

با توجه به ماهیت نظام سرمایه داری و شناخت محمد رضا از این نظام ، صرف هزینه های کلان در مسیر جلب حمایت بیگانگان نسبت به خود از دیگر راههای هزینه ثروت او به شمار می رفت

این عادت دربار پ هلوی و شخص محمد رضا تا آنجا گسترش یافته بود که بنا به گفته تا ج الملوک پهلوی ( مادر محمد رضا پهلوی ) برخی سیاستمداران بیگانه به دریافت این قبیل هدایا عادت کردند :

« همین آقای ژیسکار دستن رئیس جمهور فرانسه ، از موقعی که وزیر دارایی بود پایش به ایران باز شده و متصل به بهانه های مختلف به ایران می آمد تا از دربار قالیچه هدیه بگیرد! محمد رضا به همه این خارجی ها قالی و قالیچه و اسباب خرده ریز و به زنهایشان النگو و گردنبند می داد . » (6)

3- ولخرجی های فرح دیبا ( پهلوی ) : پرویز راجی در خاطرات خود به نمونه کوچکی از ولخرجی های فرح پهلوی اشاره کرده است :
پهلوی-فرح-سکه

« اخیراً توسط دربار مبلغ 50 هزار دلار به " لسلی بلانک " که قرار است کتابی در باره شهبانو بنویسد پرداخت شده است و اسدالله علم وزیر دربار این طور تشخیص داده که انتشار این کتاب می تواند هدیه جالبی برای تقدیم به شهبانو باشد.»(7)

مینو صمیمی هم در طول سال ها خدمت در دفتر فرح دیبا ، نمونه های بسیاری از اسراف کاری های شهبانو را شاهد بوده است :

« در گاو صندوق دفتر فرح ،‌ انبوهی سکه با تصویر فرح وجود داشت که اختصاصاً برای مراسم گوناگون ضرب شده بود و قیمتش نیز سر به میلیون ها تومان می زد . این سکه ها را در مناسبت هایی که پیش می آمد به خارجی ها و بعضی رجال ایرانی هدیه می دادند . در میان گاو صندوق ، سکه هایی یافت می شد که حدود 15 سانتی متر قطر و یک سانتی متر کلفتی داشت .» (8)

جایگاه فرح دیبا و هزینه های دفتر او از سایر اعضای دربار پهلوی بالاتر بود و همین امر وسعت و میزان زیان های وارده بر بیت المال از جانب او را مشخص می کند . در این باره نقطه نظرات مینو صمیمی خواندنی است :

« مادر ، برادران و خواهران شاه ، هر یک برای خود دفاتر مخصوصی داشتند که در آن گروه کثیری به کار مشغول بودند ، ولی اهمیت هیچ کدام به پای دفتر مخصوص شهبانو که از نظر مراتب قدرت و نفوذ ، بلافاصله پس از دفتر مخصوص شاه قرار می گرفت نمی رسید . وزیر دربار شاهنشاهی به عنوان مسئول امور دفاتر مخصوص ، بر تمام آنها نظارت کامل داشت و به همین مناسبت ، بودجه کلانی بالغ بر 600 میلیون تومان در سال فقط برای تامین هزینه دفاتر مخصوص در اختیارش بود..»(9)

اخیراً توسط دربار مبلغ 50 هزار دلار به " لسلی بلانک " که قرار است کتابی در باره شهبانو بنویسد پرداخت شده است و اسدالله علم وزیر دربار این طور تشخیص داده که انتشار این کتاب می تواند هدیه جالبی برای تقدیم به شهبانو باشد

زندگی صاحبان ثروت : آنچه آمد تنها نمونه هایی از حیف و میل اموال عمومی توسط رأس هرم قدرت در عصر پهلوی بود که از جانب درباریان روایت شده است . عمق زشتی این رفتارها آنگاه شفافیت می یابد که با گوشه هایی از زندگی مردمی که صاحبان واقعی ثروت های خاندان پهلوی بودند آشنا شویم . فریدون هویدا ( نماینده ایران در سازمان ملل و برادر امیر عباس هویدا ) در بخشی از خاطرات خود تصاویری از زندگی مردم ایران در ابتدای حکومت پهلوی دوم را این گونه بیان کرده است :

« درسراسر تهران فقر و بدبختی و مرض بیداد می کرد . خیابانها چنان مملو از گدا بود که هر موقع پیاده راه می رفتیم حداقل ده نفر از آنها به دنبالمان روانه می شدند و مرتب التماس می کردند تا پولی بگیرند . »(10)

نمونه ای دیگر به روایت علی شهبازی (محافظ شخصی محمد رضا پهلوی ) :

« درهمان زمان که در جزیره کیش میلیون ها دلار خرج می شد که محل تفریح شاه و در باریان آنها بود ، مردم ایران اکثراً محتاج یک شعله برق یا اندکی آب تصفیه شده بودند ، حتی در پایتخت ، شهردار تهران خانه های مردم فقیر و بیچاره را روی سرآنها خراب می کرد . اگر مخارج ساختمان های کیش را خرج دهات یا قسمتی از شهرهای ایران می کردند ، دیگر لازم نبود که خانه های مردم فقیر را روی سرشان خراب کنند . »(11)

نتیجه گیری : این مختصر تنها گوشه ای از خیانت ها و نابسامانی های برآمده از ولخرجی های دربار پهلوی به روایت درباریان آن عصر بود . عصری که در صورت تداوم ، حتی نام و یاد ایران را از خاطره بشریت پاک می کرد و جامعه بی هویت و بلکه آکنده از بحران هویت به جهانیان عرضه می نمود ولی به برکت نهضت اسلامی حضرت امام خمینی (ره) و همت ملت مومن ایران به تاریخ سیاه خائنان به انسان و بشریت ، پایان داد .

پی نوشت ها :
1 – حسین فردوست ، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی ، ج 1 ، تهران : اطلاعات ، 1370 ، ص 216.
2 - فریده دیبا ، دخترم فرح ، ترجمه الهه رئیس فیروز ، چ10 ، تهران : به آفرین ، 1382، ص 58.
3 - مینو صمیمی ، پشت پرده ، تخت طاووس ، ترجمه حسین ابوترابیان ، تهران : اطلاعات ، 1368، ص 151.
4 - پرویز راجی ، خدمتگذار تخت طاووس ،‌ترجمه ح.ا. مهران ، چ 9 ،‌تهران : اطلاعات ، 1365 ، ص 309.
5 - مینو صمیمی ،‌ همان ، ص 117 .
6 – تاج الملوک آیرملو ، ملکه پهلوی ،‌ تهران : به آفرین ، 1380 ،‌ ص 390 .
7 – پرویز راجی ،‌ همان ،‌ ص 81 .
8 – مینو صمیمی ، همان ، ص 262 .
9 – همان ، ص 195 .
10 – فریدون هویدا ، سقوط شاه ،‌ ترجمه ح . ا . مهران ،‌ تهران : اطلاعات ، 1365 ، ص 67 .
11 – علی شهبازی ،‌ خاطرات علی شهبازی ، تهران : اهل قلم ، 1377 ، ص 289 .